Hoe ontstaat zo’n plan als het RPW?

Hoe werkt het proces van zo’n plan, hoe gaat dat? Komt een RPW (Regionaal Programma Werklocaties) opeens uit de lucht vallen? Is het een kader of een ‘natuurlijk allang besloten’ voornemen? Dit verhaal gaat over het gemeentelijk proces in zijn algemeenheid en we nemen het RPW als voorbeeld. Hoe verloopt de besluitvorming na zo’n plan?

Deze relatief milde maar typerende reactie waarin gebrek aan vertrouwen de boventoon voert stond onder een post van deze krant: “Mooie praatjes. Heb weken geleden een gesprek aangevraagd namens de bewoners en geen reactie.. en nu zeggen dat er participatie komt en een gesprek willen. Werd zeker te heet onder de voeten.”

De inwoner van een straatje neemt niet het initiatief tot de bouw van een woonwijk of de verplaatsing van een industrieterrein. De gemeente is doorgaans de bedenker van het idee, in het tweede geval zit de Provincie achter de knoppen. Particuliere initiatiefnemers komen de gemeente tegen als dienstverlener in een juridisch proces waarbij de gemeente vaststelt of het initiatief zich aan de regels houdt.

Provincie Gelderland heeft in het geval van bedrijventerreinen een stevige vinger in de pap en geeft gemeenten opdracht om elke vier jaar een nieuw programma op te stellen. Deze ronde is het in regionale samenwerking opgepakt omdat de vier gemeenten (Ermelo, Harderwijk, Zeewolde, Putten) verwachten samen een beter programma te kunnen realiseren. Als gemeente heb je dit maar uit te voeren.

Stemmen helpt

De Bedrijvenkring, de club van ondernemers die vroeger De Fabrikantenkring genoemd werd, voorzag dat ze in de nabije toekomst ruimte tekort komt. Zij bedacht een plan voor een nieuw industrieterrein en het oog viel op Horst langs de A28. Met succes werd een flinke lobby opgezet.

Ambtenaren en wethouders stonden er niet onwelwillend tegenover maar belangrijker is dat de huidige coalitie (CDA, EenErmelo en CU) het opnam in het verkiezingsprogramma en later parkeerde in het collegeprogramma. De lobby werd zo een opdracht en dan weet je, de meerderheid van de Ermelose politiek is voor. Anders gezegd, de meerderheid van stemmers is voor. Dat terrein komt er. Je hebt immers vóór gestemd.

Ermelo is een gemeente met buurtschappen. De meeste stemmers wonen in het dorp, de buurtschappen worden door het dorp overtroefd. Had je in Horst gevraagd of er zonnepanelen, windmolens of een A28 industrieterrein moet komen dan was de score vermoedelijk 80% tegen geweest. Het dorp in zijn geheel is met 11 tegen 10 zetels voor. Ook dat is realiteit.

De lobby voor het bedrijventerrein lijkt geslaagd. De Provincie vindt intussen dat het Regionale Programma bijgewerkt moet worden. Great minds think alike, logisch dat het idee voor de A28 in het RPW een plek vindt.

Het zegt allemaal nog niets over de realisatie. Voetangels, klemmen en procedures worden later uitgewerkt en dan pas komt het publiek erbij. Uiteraard wordt er in stilte allang gepraat. Met buurtverenigingen, belangengroepen, ondernemers en ook met het publiek. De meerderheid van de politiek heeft het idee omarmd dus de gemeente voert het uit – zo werkt dat met opdrachten. Ben je tegen, dan moet je de coalitie de volgende keer wegstemmen.

‘De gemeente’ is er voor de lange termijn

Een gemeente is een beleidsinstituut en zal nooit aan het begin aan inwoners vragen wat ze ergens van vinden. Eerst is er een idee, dan nadenken, bespreken, sonderen, praten en opschrijven. Vergis je niet, de gemeente is wel ván Ermelo maar ze is vooral zichzelf. De gemeentelijke organisatie is ‘overheid’ en niet je vriendin.

De overheid is de baas van het land met een eigen agenda, netwerk, opdrachten en plannen. Nota’s, inventarisaties en onderzoek zijn instrumenten met behulp waarvan beleid gemaakt wordt. Alles wordt uitgezocht en gaande het proces wordt de Raad geïnformeerd want de Raad is politiek en in ons democratisch stelsel is zij de controleur van de overheid.

Raad = controle

De Raad zelf is geen overheid, de Raad is niet ‘de gemeente’. De Raad is de democratisch gekozen adviseur en controleur, en ze gaat ook over het geld. De gemeentelijke organisatie zelf is ambtelijk, de Raad is politiek. Die positie wordt zichtbaar in de stemverhoudingen, en vandaar dat gemeenteraadsverkiezingen belangrijk zijn. Stem je met elkaar op die ene partij omdat je als buurtschap met hen kunt werken dan kan je werkelijk invloed uitoefenen.

Straks ligt er een RPW dat door de Raad vastgesteld moet worden. De gekozen coalitie wil haar plan uitvoeren, het college is samengesteld uit bestuurders die een band hebben met hun coalitiepartij. Zij zijn de mensen met wie je ooit op school speelde, soms zijn het mensen van buiten. De burgemeester is meer de procesbegeleider.

Zie jij een plan niet zitten dan kan je tegenmacht organiseren en met je raadsleden praten. Zij beslissen uiteindelijk en vaak gaat dat in Ermelo 10 tegen 11 want de coalitie heeft 1 stem meer en de discipline is groot.

De rol van een wethouder

Zitten ze op hun nieuwe stoel dan veranderen wethouders spontaan van kleur. Waren ze in de Raad jouw volksvertegenwoordiger, in het college zijn ze je bestuurder, de schepen, de mensen met uitvoeringsmacht en -kracht. Ze zijn je overheid geworden, zonder dat ze er echt bij horen in de gemeentelijke organisatie, en tegelijk ook wel.

Hun positie is vaag. Politiek en bestuurlijk doen ze mee maar doen ze ooit iets goed? Het tempo van nieuwe wethouders ligt doorgaans hoger dan dat van het ambtelijk apparaat. Vaak sneuvelt de wethouder en mag hij dealen met z’n energielek.

De draaiende gemeentelijke organisatie heeft dit al tientallen keren zien gebeuren. Zij kijkt de kat uit de boom, voor ons fascinerend om te volgen. De jongen waar je mee knikkerde neemt opeens de telefoon niet meer op omdat je journalist bent en dan leiden ze je via Voorlichting naar een ambtelijk antwoord.

Onderschat bovendien de strategie van het Gemeentehuis niet. Een gemeente neemt geen risico’s, ze is er zelfs om die te vermijden. “Mijn kop gaat er niet af hè” hoor je dan. Het is altijd de wethouder die de klappen opvangt. Het zegt iets over het belang van de politiek want daar vallen de echte besluiten.

Strategie is niet ‘deep state’. Strategie is nodig want het dient het algemeen belang. Schakend op veel borden binnen verschillende bestuurslagen tegelijk is het logisch dat een gemeente drie keer nadenkt voor ze haar hart op de tong legt.

De gemeente is er dan ook niet persé voor de inwoner, de gemeente is het serviceinstituut van de landelijke overheid, onze natiestaat, gebaseerd op automatismen en structuren die al eeuwen lang stand houden. Ambtenaren in hogere functies volgen meerdere klasjes om zich erin te bekwamen.

Je moet bij de politiek zijn

Wethouders zijn passanten in zo’n systeem. Elke vier jaar, of eerder, loop je kans ze kwijt te raken. ‘Het gemeentehuis’ weet dat ook dus wethouders worden bekeken met nieuwsgierigheid, aan de lijn gelegd, gesuperviseerd en gesouffleerd. Je wilt geen rel.

Wethouders zijn tegelijkertijd uithangbord met inhoudskwaliteit, de spreekbuis en verantwoordelijk voor het politiek welbevinden. Ze zijn zelfs verantwoordelijk voor hun teksten en zo kom je altijd communicatieadviseurs tegen. Eng baantje eigenlijk, dat wethouderschap.

De gemeentelijke organisatie neemt zoals gezegd geen risico. Wie er ook werkt, welk beleid er ook gevoerd wordt, er is een burgemeester en een gemeentesecretaris met daaronder leidinggevenden en uitvoerend ambtenaren. Het systeem draait zonder haperingen door: het is altijd je overheid. Als wethouder heb je er verbazend weinig invloed op.

Op zich prettig, zelfs met de huidige regering zie je dat er toch nog beleid gevoerd wordt, er ideeën uitgewerkt zijn en projecten gestart. Een willekeurige politiek slecht functionerende gemeente draait dankzij het systeem in dat gemeentehuis door. Politiek en bestuurlijk cirkelt het om elkaar heen, soms haakt het in elkaar. Faalt de politiek dan draait de organisatie verder. Niet als deep state maar als borging van bestuur, met de provincie als procesbewaker.

Het ‘leitmotiv’ van de overheid is het algemeen belang. De boel blijvend laten draaien, zorgen dat het groen gemaaid wordt, de boze buurman wordt tegengehouden, het geld niet opraakt en de samenleving zich verder ontwikkelt. De politiek stelt in haar rol de prioriteiten en doseert het geld. Altijd draait de gemeente door.

Politiek is de baas, al lijkt dat niet zo

Een gemeente kan niet iets doordrukken, al wil dat niet zeggen dat ze niet duwt. De overheid heeft immers een rol, een doel en een plan. Ze moet zorgen voor het algemeen belang en voor iets dat over 50 jaar niet uit de hand loopt. Dualisme heet het, overheid en politiek dansen samen. Uiteindelijk is het altijd de politiek (= de door ons allen gekozen gemeenteraad) die in meerderheid van stemmen beslist en zelfs daar zit een veiligheidsklep op, de provincie. Maakt de lokale politiek er een bende van dan neemt de provincie een maatregel die het openbaar bestuur beschermt.

Voor een particuliere belanghebbende kan het frustrerend zijn dat je aan een besluit niet te pas komt maar hoe zit het met je buren? Het algemene belang is het belang van de meerderheid. Soms keert het algemeen belang zich tegen je. Dan ben je helaas genoodzaakt de raadstermijn uit te zitten, daarna zie je wel hoeveel schade het heeft aangericht. Je kunt overal boos om worden maar de route naar winst woont in je stem tijdens de verkiezingen.

De mensen op het stembiljet waarvan jij het vakje rood gekleurd hebt bepalen. ‘Scheiding der machten’ wordt het genoemd. Gemeente en politiek zijn aanvullend aan elkaar maar niet gelijk en dat is een zekerheid van formaat, er is immers altijd iemand met verstand. Krijg jij als individu te weinig mensen zo gek om op jouw partij, of jouw belang, te stemmen dan heb je verloren en krijg je je zin niet. Heeft de gemeente een plan en krijgt ze de politiek niet mee dan moet er ook gewerkt worden. Intussen werkt de gemeentelijke organisatie door aan je gewenste fietspad of aan bosbeheer, vuilnisophaal, woningbouw, etc.

De politiek lijkt te zijn ‘vergeten’ dat er in 2022 een ontwikkelperspectief gepresenteerd is voor Horst en dat de groenstrook langs de A28 zou blijven wat het is. Er is nogal commotie over maar wellicht is het een kortetermijnfout en dat hoeft geen ramp te zijn. Jij hebt immers een belang en kunt er de aandacht op vestigen. Via ‘inspraak’ heb je gereedschap om het uit de herinnering op te vissen. Daarna is het aan jouw politieke partij om er iets mee te doen. Als inspreker doe je er enorm toe.

Algemeen belang versus het jouwe

De strijd tussen het algemeen belang en het individueel belang is sinds corona een issue. Iedereen vindt zichzelf belangrijk, heeft ergens recht op, steekt de vinger op. De overheid probeert belangen te wegen, het algemene belang eruit te halen, te reguleren en dát als beleid uit te voeren. Op zich mooi dat je een onverstoorbare organisatie in je woonplaats hebt die ook aan jou, als individu, denkt.

Nu ligt er een plan voor een A28 industrieterrein. Kan je niet leuk vinden maar waar zit het algemeen belang? In Horst wordt door sommigen met wantrouwen gekeken naar de overheid maar hoe stemden de inwoners tijdens de Raadsverkiezingen? Die politiek controleert de overheid. De lobby van de BKE is succesvol geweest omdat zij niet gehinderd werden door buurmannen die een ander idee naar voren schoven.

Het gemeentebestuur kijkt, wikt en weegt. De gemeenteraad kan altijd het initiatief nemen om iets terug te halen of uit te zoeken al doet de Ermelose gemeenteraad dat weinig. Jammer, omdat met dat gereedschap bezwaarde inwoners gehoord kunnen worden.

Wethouders doen hun best voor het dorp

Persoonlijke integriteit speelt bij het bestuur een rol. Als een wethouder uitlegt dat een plan nog allerlei stadia van inspraak doorgaat, kan je hem op zijn woord geloven. Er is nog geen besluit genomen, en zo zijn de controlemechanismen dan ook wel weer. Wordt zij/hij betrapt op het geven van valse informatie dan wordt hij/zij opgehangen en is het wethouderschap voorbij.

Allerlei inspraakrondes en onderzoeken volgen nog, voor ieder plan en ook voor de A28. De huidige coalitie die jij als Ermeloër via je stemgedrag hebt samengesteld is vóór. De provincie zet het hele idee voorlopig nog maar even op oranje omdat er nog te veel onzekerheden zijn.

Participatie maak je zelf

Wil je verandering? Dan moet je anders stemmen. Wil je samenwerken aan het algemeen belang, zet je je in in werkgroepen en klankbordgroepen? Voel je je uiteindelijk niet gehoord maar was de groep in zijn geheel wel blij met het resultaat? Dan dacht je misschien toch dat je je zin kon doordrijven.

Inspraak of een klankbordgroep kan niet tegenhouden wat duidelijk algemeen belang is. Nu er op de Balverszaal gebouwd wordt zijn er mensen die geen huurappartementen willen, van hun trapveldje houden of tegen zijn. ‘Er moet gebouwd’ was vanaf het begin het adagium dat door de Raad (jouw volksvertegenwoordigers) is vastgesteld. Inspraak ging over de vorm, niet over het uitgangspunt. Soms trek je aan het kortste eind.

Wil je dit bij de A28 voorkomen dan is de beste strategie een partij te vinden die tegen is en die massaal de Raad in te stemmen. Krijg je dat niet voor elkaar? Dan vindt het algemeen belang (misschien je buurman en zijn vrienden) dat je ongelijk hebt. Hard maar waar, zo werkt het dan ook wel weer.

Processen van een gemeente zijn gebureaucratiseerd en op afstand. Je krijgt een ambtenaar niet emotioneel want die doet zijn werk. Een wethouder is aanspreekbaar maar houdt ook het algemeen belang in de gaten. De lijsttrekker is je aanspreekpunt en het fractielid is degene die zich het vuur uit de sloffen loopt.

De gemeente overal de schuld van geven is eigenlijk zeggen dat het jou niet boeit. Voel je je niet thuis in dit systeem of heb je geen idee hoe het voor jou werkt? Bel eens iemand op, vraag of iemand je wil helpen. Ook ons kan je altijd benaderen contact@ermeloschecourant.nl.

“Het was een enerverende, leerzame en productieve avond. Vooral het napraten was heel verhelderend”, schreef een inspreker bij de Raadsvergadering in een appgroep. “Dhr. Tigchelaar heel kritisch aan de tand gevoeld. Progressief Ermelo ook goed de pijnpunten aangegeven. Echt wel goede gesprekken gehad hoor! En we worden voor de volgende beeldende tafel ook weer uitgenodigd om actief mee te praten.”